Η αναζήτηση προτύπων συσχετισμού είναι φυσιολογική γιατί θέλουμε πολύ απλά τα μοτίβα που βλέπουμε να ταιριάζουν μεταξύ τους, γιατί αυτό μας παρέχει ψυχολογικά μια ασφάλεια, δίνει στο σύμπαν τάξη και μια αίσθηση άνεσης. Προτιμούμε τα πράγματα να συμβαίνουν για κάποιο λόγο. Η ασάφεια μπορεί να μας φέρει αβεβαιότητα και άγχος. Ο ίδιος ο εγκέφαλος είναι προσανατολισμένος στην αναγνώριση προτύπων, αναζητώντας δομή και οργάνωση από το χάος και την τυχαιότητα. Ο εντοπισμός ενός μοτίβου είναι ένας βασικός μηχανισμός επιβίωσης της ανθρώπινης ψυχολογίας.
Η μεροληψία επιβεβαίωσης σαφώς κι εμπλέκεται στο φαινόμενο της αποφένιας καθώς αναζητούμε και ερμηνεύουμε πληροφορίες που συμφωνούν με τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις μας. Μπορεί ακόμη και να είμαστε επιλεκτικοί με τα δεδομένα που λαμβάνουμε, θυμόμαστε μόνο τις λεπτομέρειες που επιβεβαιώνουν αυτό που πιστεύουμε ήδη ως αληθινό. Ένας επίσης λόγος συνεχόμενων συσχετισμών είναι ότι παρόλο που τα γεγονότα μπορεί να είναι τυχαία, στους ανθρώπους μας αρέσουν τα σερί νίκης, ένα τέτοιο σερί μπορεί να αναγνωριστεί όχι μόνο ως προσωπική επιτυχία αλλά και ως ψευδαίσθηση ομαδοποίησης, πράγμα απολύτως απαραίτητο για το κοινωνικό όν που είμαστε.
Οι πιο τυπική εμφάνιση αποφένιας είναι ονομάζεται παρειδωλία και είναι το γνωστό σε όλους φαινόμενο κατά το οποίο αποδίδουμε έννοιες σε τυχαία σχήματα ή ήχους, πχ ένα σύννεφο που μοιάζει με πρόσωπο ή ζώο.
Μια άλλη συχνή μορφή της είναι η «πλάνη του τζογαδόρου», κατά την οποία αναζητούνται μοτίβα στατιστικής που δεν υπάρχουν (πχ αφού η μπίλια έπεσε στο μαύρο , θα ποντάρω στο κόκκινο τώρα κι αυτό αυξάνει την πίστη για κέρδος). Επίσης μια πολύ συχνή μορφή της είναι η ψευδαίσθηση της ομαδοποίησης, κατά την οποία ομαδοποιούμε στοιχεία άσχετα μεταξύ τους για να εξηγήσουμε συγκεκριμένο φαινόμενο (πχ παρατηρήθηκε αύξηση ασθενειών χ τύπου τους προηγούμενους μήνες στις Ψ περιοχές που βρίσκονται κοντά σε θάλασσα , άρα υπάρχει συσχετισμός θάλασσας με την ασθένεια. Αγνοώντας για παράδειγμα την συγκέντρωση πληθυσμού σε αυτές τις περιοχές). Τέλος υπάρχει η προκατάληψη της επιβεβαίωσης ως μορφή της αποφένιας. Η αγνόηση στοιχείων δηλαδή τα οποία δεν επιβεβαιώνουν τις υπάρχουσες γνώσεις και πεποιθήσεις μας, οδηγούμενοι έτσι σε μια ανακύκλωση στρεβλών πεποιθήσεων.
Mersinias Thomas, TEDx Speaker
Clinical Psychologist, Mental Health Counselor
©www.mersinias.gr
Αναφορές:
Προτεινόμενα βιβλία