Ο θυμός είναι ένα από τα βασικά συναισθήματα το οποίο όλοι μας έχουμε βιώσει ακόμα από την παιδική μας ηλικία. Από παιδιά λαμβάνουμε διάφορα μηνύματα ως προς τον θυμό και τον τρόπο εκδήλωσης του είτε από την τηλεόραση και τα μέσα επικοινωνίας είτε από τον περίγυρο μας, τους γονείς , τους δασκάλους , την κοινωνία στην οποία ζούμε. Πολλά από αυτά τα μηνύματα που δεχόμαστε είναι διφορούμενα και πολλές φορές έρχονται σε κόντρα μεταξύ τους. Πολλές φορές έχουμε ακούσει «Δεν θυμώνουμε!», άλλοι πάλι λένε ότι ο θυμός πρέπει να εκφράζεται και να μην συσσωρεύεται, ενώ κάποιοι τρίτοι ότι πρέπει να ελέγχουμε τον θυμό μας και να μην τον εκδηλώνουμε. Αποτέλεσμα είναι πολλά και διαφορετικά μηνύματα τα οποία μπερδεύουν και αποπροσανατολίζουν τα παιδιά και ιδιαίτερα τους εφήβους, οι οποίοι στην κρίσιμη αυτή ηλικία φαίνεται να έχουν περίσσια οργή και θυμό μέσα τους.

Αυτό που θα πρέπει να γνωρίζει ένα παιδί στην εφηβεία είναι ότι το συναίσθημα του θυμού είναι απόλυτα φυσιολογικό και δεν υποδηλώνει κάποια συναισθηματική αστάθεια. Είναι στη φύση του ανθρώπου όπως οποιοδήποτε άλλο συναίσθημα π.χ. θλίψη, χαρά, φόβος, ενοχή κτλ. Επιπλέον, ο θυμός ποικίλει σε ένταση και διάρκεια, ξεκινώντας από την ενόχληση και καταλήγοντας στη οργή.  Αυτό λοιπόν που δεν είναι αποδεκτό, δεν είναι το συναίσθημα αυτό καθ’αυτό αλλά η επιθετικότητα και η αγριότητα που μπορεί να επιφέρει σαν μέσω εκδήλωσης.

Σε πολλές καταστάσεις ο θυμός είναι το δευτερεύον συναίσθημα...

Πόσες φορές δεν έχετε ακούσει από το αγγελούδι σας αυτή την ερώτηση; Τα παιδιά κυρίως προσχολικής ηλικίας πολλές φορές ζητάνε να αφήσουν το κρεβατάκι τους και να έρθουν στο δικό σας για ύπνο. Σύντομα η μία φορά γίνονται πέντε, οι πέντε δέκα και στο τέλος φτάνετε να κοιμάστε με το παιδί σας κάθε βράδυ και να δυσκολεύεστε να το πείσετε να κοιμηθεί στο δωμάτιο του. Κάτι τέτοιο αποδεικνύεται προβληματικό τόσο για το παιδί όσο και για το ζευγάρι.

Το μικρό σας μπορεί να προφασιστεί χίλιους δύο λόγους για να κοιμηθεί μαζί σας, από το ¨πονάει κοιλίτσα μου¨ και το ¨φοβάμαι να κοιμηθώ μόνος μου¨ μέχρι το ¨ένας δράκος είναι στο δωμάτιο μου!¨. Όσο χαριτωμένο και ευχάριστο κι αν είναι στην αρχή, και όσο κι αν το επιθυμεί και η μητέρα, η αποδοχή μιας τέτοιας συμπεριφοράς κρύβει παγίδες, καθώς μπορεί να εξελιχτεί σε χρόνια κατάσταση. Πολλά είναι τα ζευγάρια τα οποία καταλήγουν να κοιμούνται σε ξεχωριστά κρεβάτια ώστε να κοιμηθεί το παιδί με τη μαμά επειδή επιμένει ότι δεν μπορεί να κοιμηθεί μόνο του και αρνείται να επιστρέψει στο δωμάτιο του. Ακόμα όμως κι όταν οι γονείς επιμένουν ότι το παιδάκι τους πρέπει να κοιμηθεί στο δωμάτιο του, αυτό βρίσκει τρόπους να τρυπώνει κρυφά κάτω από τα σκεπάσματα τους με αποτέλεσμα οι γονείς να αντιλαμβάνονται κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της νύχτας ότι έχουν έναν επισκέπτη στο κρεβάτι τους.  Πολλά ζευγάρια παραπονιούνται πως όταν ξυπνάνε βρίσκουν το παιδάκι τους ξαπλωμένο στα πόδια τους και πως όσες φορές κι αν προσπάθησαν να το βάλουν να κοιμηθεί στο δωμάτιο του δεν είχε επιτυχία.

Μια τέτοια συμπεριφορά ενώ φαίνεται να ευνοεί το παιδί προσωρινά, το βλάπτει μακροπρόθεσμα. Το παιδί γίνεται εξαρτημένο από τους γονείς ενώ αντίθετα είναι το διάστημα εκείνο στην ανάπτυξη του όπου θα έπρεπε να αρχίζει να χτίζει την αυτονομία και την ανεξαρτησία του, στο βαθμό που του επιτρέπεται από το ηλικιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται. Αυτό φυσικά συμβάλλει και στην ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης του και το αίσθημα σιγουριάς και ασφάλειας το οποίο αναπτύσσει. Το παιδί όντας προσκολλημένο στους γονείς του δεν αισθάνεται αρκετά σίγουρο και δυνατό για τον εαυτό του και αρχίζει να αναζητά όλο και περισσότερο την ασφάλεια που του παρέχει η παρουσία του γονέα.

Επιπλέον, φθορά προξενείται και στο ζευγάρι...

Το Bullying, ο γνωστός «ενδοσχολικός εκφοβισμός», έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια και λόγω της συνεχούς πληροφόρησης για αυτόν. Υπάρχει όμως ένα ακόμα φαινόμενο που λαμβάνει χώρα στα σχολικά όρια το οποίο μπορεί να είναι και σοβαρότερο, είναι αυτό της σεξουαλικής παρενόχλησης μεταξύ των μαθητών. Πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι η σεξουαλική παρενόχληση , έχει πολύ σοβαρότερα και πιο μακράς διάρκειας επιπτώσεις στον ψυχισμό του εφήβου από αυτές του εκφοβισμού.
Ένα ανησυχητικό 44% των γυναικών στην Αμερική και ένα αντίστοιχο 27 % των ανδρών στην μαθητική-φοιτητική κοινότητα αναφέρει ότι έχει υπάρξει «θύμα» ενός τουλάχιστον περιστατικού σεξουαλικής παρενόχλησης από συνομήλικο. Η έρευνα δείχνει ότι οι σεξουαλικά παρενοχλημένοι μαθητές χάνουν την εμπιστοσύνη τους προς το εκπαιδευτικό προσωπικό συνολικά, και παρουσιάζονται πιο αποστασιοποιημένοι από τον ρόλο του σχολείου από ότι αυτοί που έχουν δεχθεί εκφοβισμό. Επίσης κλινικά παρουσιάζουν περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους.
Ένα σημαντικότατο στοιχείο – εύρημα πρόσφατων ερευνών πάνω στο θέμα αυτό δείχνει ότι παιδιά με ομοφυλόφιλο σεξουαλικό προσανατολισμό είναι πιο επιρρεπή σε παρενοχλήσεις τόσο αγόρια όσο και κορίτσια.

Η πρώτη φορά του παιδιού στο νηπιαγωγείο είναι και η πρώτη μεταβατική φάση από το οικογενειακό και ασφαλές πλαίσιο σε ένα καινούριο, στο πλαίσιο του σχολείου. Πηγαίνοντας στο σχολείο το παιδί έρχεται σε επαφή με καινούρια άτομα, καινούριες συνήθειες και πρόγραμμα. Μαθαίνει να κοινωνικοποιείται, να είναι δημιουργικό, να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες με συλλογικό πνεύμα, μαθαίνει να ξεχωρίζει ρόλους και να λειτουργεί μέσα στα πλαίσια και όρια του καθενός. Αρχίζει να απογαλακτίζεται.

Τι γίνεται όμως με τα αρνητικά στοιχεία στα οποία το παιδί εκτίθεται; Πώς μπορούν οι γονείς να το βοηθήσουν να τα διαχειριστεί και να τα αντιμετωπίσει; Όταν το παιδί εκτίθεται για πρώτη φορά στο σχολείο καλείται να αντιμετωπίσει κάποιες αρνητικές συμπεριφορές με τις οποίες πιθανότατα δεν έχει έρθει σε επαφή ως τώρα, όντας προστατευμένο στο οικογενειακό περιβάλλον και υπό την φροντίδα και συνεχή παρακολούθηση των γονέων του. Τέτοιες συμπεριφορές είναι η κοροϊδία, η βία και η αποδοκιμασία που μπορεί να δεχτεί το παιδί από άλλα παιδάκια με τα οποία βρίσκεται μαζί στο νηπιαγωγείο και συναναστρέφεται πλέον καθημερινά.

Όταν το παιδί 2-3 ετών, βρίσκεται μπροστά σε μια τέτοια συμπεριφορά πολύ πιθανόν να μην ξέρει πώς να την διαχειριστεί, ούτε καν πώς να την εκλάβει. Δεν μπορεί να την εξηγήσει, ούτε ξέρει τι αισθήματα να νοιώσει. Πολλές φορές βλέπουμε παιδάκια νηπιακής ηλικίας να μην αντιδράνε στα χτυπήματα και τα πειράγματα που δέχονται από άλλα παιδιά...

Η μετάβαση του παιδιού από το ασφαλές και οικείο οικογενειακό πλαίσιο στο πλαίσιο του σχολείο είναι πολύ σημαντικό στάδιο για την ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη. Αν εξαιρέσουμε το πρώτο στάδιο προσαρμογής, τα περισσότερα παιδιά δεν παρουσιάζουν κανένα πρόβλημα στην διαδικασία ένταξη τους στο καινούριο περιβάλλον και την συναναστροφή τους με τα καινούρια άτομα. Τι γίνεται όμως όταν το παιδί αρνείται να πάει στο σχολείο και πότε μπορούμε να μιλάμε για σχολική φοβία;

Ένα παιδί μπορεί να μην θέλει να πάει στο σχολείο για διάφορους λόγους. Τις περισσότερες φορές το πρόβλημα προέρχεται από το σχολικό περιβάλλον, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορεί να συνυπάρχουν και προσωπικοί παράγοντες. Ένας από τους κύριους λόγους που ένα παιδί αρνείται να πάει στο σχολείο είναι το γεγονός ότι δεν είναι καλό στα μαθήματα. Στις περισσότερες φορές, το παιδί αντιμετωπίζει μαθησιακές δυσκολίες οι οποίες δεν έχουν γίνει αντιληπτές από τους γονείς και δεν έχουν διαγνωστεί από κάποιον ειδικό. Σαν αποτέλεσμα το παιδί αισθάνεται μια συνεχή αποτυχία και ματαίωση παρόλη την προσπάθεια που καταβάλλει. Ως συνέπεια νιώθει υποδεέστερο από τα άλλα παιδιά της τάξης του, ανίκανο να ανταπεξέλθει στον ανταγωνισμό και αρνείται να πάει στο σχολείο. Σε αυτό πολλές φορές έρχεται να προστεθεί η απόρριψη που λαμβάνει από τους γονείς του προερχόμενη από την αντίδραση θυμού τους, όταν το παιδί τους δεν τα πάει καλά στα μαθήματα. Επιπλέον, αισθάνεται ότι τους απογοητεύει και ότι δεν αξίζει την αγάπη τους. Όσο πιο υψηλές είναι οι απαιτήσεις των γονέων τόσο μεγαλύτερο είναι και το άγχος που βιώνει ένα παιδί στην προσπάθεια του να ικανοποιήσει τα στάνταρτ των γονιών του.

Οι κακές σχέσεις με τους δασκάλους και η έλλειψη επικοινωνίας είναι ένας ακόμα λόγος που μπορεί να οδηγήσει το παιδί στην άρνηση. Προβλήματα πειθαρχίας και περιστατικά αντικοινωνικής συμπεριφοράς δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο τη σχέση εκπαιδευτικού- μαθητή. Σημαντικό ρόλο όμως παίζει και η σχέση του παιδιού με τους συμμαθητές του. Όταν το παιδί δυσκολεύεται να κάνει φίλους ή λαμβάνει την αποδοκιμασία και τον εκφοβισμό των συμμαθητών του, αντιμετωπίζει το σχολικό περιβάλλον ως εχθρικό. Στις περιπτώσεις δε που υπάρχει βία, είτε σωματική είτε λεκτική, δημιουργείται έντονο αίσθημα ανασφάλειας, φόβου και άγχους στο παιδί, το οποίο είναι δύσκολο να διαχειριστεί. Σαν αποτέλεσμα και προκειμένου το παιδί να αποφύγει να βιώσει αυτή τη δυσάρεστη κατάσταση, αποφεύγει και το ίδιο το σχολείο.

Όταν όμως μιλάμε για σχολική φοβία θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί καθώς μιλάμε για μια ιδιαίτερα σοβαρή κατάσταση, η οποία ορίζεται ως ψυχική διαταραχή...

• -Επαινείτε το παιδί για πράγματα που κάνει σωστά- φροντίστε να του λέτε περισσότερα μπράβο και να του κάνετε λιγότερες παρατηρήσεις/αρνητικές κριτικές μέσα στη μέρα. Συνήθως οι γονείς έχουν την τάση να διορθώνουν το παιδί για κάτι που έκανε λάθος και επισημαίνουν κυρίως τα αρνητικά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το παιδί να αισθάνεται πως δεν μπορεί να κάνει τίποτα σωστά και αισθάνεται ανίκανο.

-Αναθέστε καινούριες ευθύνες στο παιδί που θα το κάνουν να αισθανθεί πιο σίγουρο για τον εαυτό του. Όταν δεν συμβαίνει αυτό το παιδί αισθάνεται πως δεν το εμπιστεύεστε ή πως δεν είναι ικανό να αναλάβει καινούριες ευθύνες.

-Αφήστε τον να πάρει πρωτοβουλίες και αποφάσεις, ώστε να αναπτύξει το αίσθημα εμπιστοσύνης στον εαυτό του για τις αποφάσεις του. Επαινέστε τον μετά για την σωστή του επιλογή. Εάν η επιλογή του είναι λανθασμένη αφήστε τον να μάθει από τα λάθη του και να βιώσει τις συνέπειες, ώστε να μπορεί αργότερα να διαχειριστεί παρόμοιες καταστάσεις και συναισθήματα.

-Παραχωρήστε του αρκετή αυτονομία και ανεξαρτησία. Εάν δεν αισθανθεί ανεξάρτητο θα του δημιουργηθούν συναισθήματα άγχους, φόβου και εξάρτησης από άλλους. Δώστε του ελευθερία ώστε να μάθει να έχει αυτοέλεγχο και να μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του όταν χρειαστεί.

-Προσπαθήστε να περνάτε καθημερινά ποιοτικό χρόνο με το παιδί σας. Αυτό σημαίνει να αφιερώνεται κάποιον από το προσωπικό σας χρόνο και να εμπλέκεστε σε δραστηριότητες εξολοκλήρου με το παιδί σας, κάνοντας κάτι που αρέσει σε αυτό. Το να ζωγραφίζει το παιδί στο τραπέζι της κουζίνας όσο εμείς κάνουμε δουλειές δεν θεωρείται ποιοτικός χρόνος! Πρέπει να επικεντρωθούμε στο παιδί και στην δραστηριότητα που αυτό έχει επιλέξει να κάνουμε μαζί.

Μαρία Κατσαούνη, Ψυχολόγος Υγείας, MSc

Στις μέρες μας ένας στου δυο γάμους οδηγείται σε διαζύγιο. Όταν το ζευγάρι έχει αποκτήσει παιδί ο χωρισμός γίνεται πιο δύσκολος, καθώς οι επιπτώσεις μιας τέτοιας απόφασης δεν έχει αντίκτυπο μόνο στο ζευγάρι, αλλά κυρίως στο παιδί το οποίο δεν έχει επιλέξει αυτή την κατάσταση. Σαφώς, το ουσιαστικό είναι το παιδί να μεγαλώνει με αγάπη σε ένα ήρεμο περιβάλλον και όχι σε ένα περιβάλλον με καυγάδες και φωνές. Τι γίνεται όμως όταν μετά από ένα διαζύγιο, ένας από τους δυο γονείς αποφασίσει να ξαναφτιάξει την ζωή του με έναν καινούριο άνθρωπο; Πόσο εύκολο είναι να δεχθεί το παιδί το νέο σύντροφο και να προσαρμοστεί στο νέο οικογενειακό πλαίσιο;

Για να μπορέσει ένα παιδί να διαχειριστεί το καινούριο ξεκίνημα του γονέα θα πρέπει να έχει δουλέψει μέσα του και να έχει αποδεχθεί (στο βαθμό που του επιτρέπεται ηλικιακά) το χωρισμό και διαζύγιο των γονιών του. Ένα παιδί που δεν έχει αποδεχτεί τον χωρισμό παρουσιάζει έντονα συναισθήματα θυμού, απώλειας, φόβου εγκατάλειψης ακόμα και ενοχών. Ως εκ τούτου, η εισβολή ενός νέου ατόμου έρχεται να ενισχύσει τα παραπάνω συναισθήματα, με αποτέλεσμα το παιδί να αντιδράει αρνητικά και πολλές φορές επιθετικά τόσο προς το νέο σύντροφο όσο και προς τον γονέα του.

Στην περίπτωση που το παιδί ζει με την μητέρα του, η οποία έχει αποφασίσει να ξαναπαντρευτεί, δυο είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα. Πρώτον, είναι ο φόβος του παιδιού ότι θα χάσει την μητέρα του από τον ¨εισβολέα¨, δηλαδή τον καινούριο της σύντροφο. Αυτό έχει να κάνει περισσότερο με την συναισθηματική κάλυψη που λαμβάνει το παιδί από την μητέρα του. Η ανησυχία αυτή έγκειται στον χρόνο, την προσοχή και την αγάπη που θα πρέπει να αφιερώσει η μητέρα στον νέο της σύζυγο. Με άλλα λόγια το παιδί φοβάται ότι θα χάσει μερίδιο αγάπης από την μητέρα του και αισθάνεται ότι απειλείται από το νέο σύντροφο. Δεύτερο αλλά εξίσου σημαντικό συναίσθημα είναι η αντικατάσταση του πατέρα του. Το παιδί νοιώθει ότι ο καινούριο σύζυγος έρχεται να αντικαταστήσει τον πατέρα του κάτι που βεβαίως είναι φύσην αδύνατο. Το παιδί αισθάνεται πως αποδέχοντας τον καινούριο σύντροφο είναι σαν να αντικαθιστά συναισθηματικά και να ακυρώνει τον πατέρα του. Αισθάνεται ότι τον προδίδει. Σε αυτά τα δύο θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη βάση οι γονείς πρωταρχικά, ώστε το παιδί να μην νοιώσει ότι απειλείται.

Βέβαια, ένας καινούριος σύζυγος, ένας πατριός δεν έρχεται μόνος του...

Αν και στην χώρα μας (ακόμα) η σύσταση συμμοριών μεταξύ ανηλίκων δεν έχει πάρει τις διαστάσεις που έχει στην Ευρώπη ή στην Αμερική, εντούτοις η βία μεταξύ ανηλίκων παρουσιάζει άυξηση, δυστυχώς, τόσο ως προς το μέγεθος των πράξεων όσο και σε ρυθμό εμφάνισης τέτοιων περιστατικών. Να διαχωρίσουμε εδώ ότι με τον όρο "βία" δεν εννοούμε την παρενόχληση (bullying) μεταξύ ανηλίκων, αλλά την άσκηση βίας, απο ανήλικο σε ανήλικο, σωματικής η λεκτικής με σκοπό το όφελος (χρήματα,κινητό ή ακόμα κια σεξουαλική επαφή). Εύκολα γίνεται κατανοητό ότι στην δεύτερη περίπτωση μιλάμε για πράξη που νομικά αποτελεί παράβαση και διώκεται.
Τι οδηγεί τους σημερινούς ανήλικους σε ενέργειες ..