Πολλές φορές επικρατεί η άποψη πως τα παιδιά είναι προέκταση του γονέα και καθρέφτης τους. Η πεποίθηση αυτή αυξάνει τις προσδοκίες των γονιών από το παιδί . Έτσι οι γονείς προσδοκούν και περιμένουν από το παιδί τους να συμπεριφέρεται ορθά, σωστά, με πειθαρχία και ευγένεια, ώστε να μην βρεθούν σε δύσκολη θέση και να μην τους εκθέσει το παιδί στα μάτια τρίτων, ως γονείς. Όταν το παιδί δεν ανταποκρίνεται σε αυτή την εικόνα, ο γονέας αισθάνεται πως η συμπεριφορά του παιδιού του τον προσβάλει, τον θίγει ακόμα και ότι τον αδικεί. Έτσι, ακούμε γονείς να εκφράζουν αποδοκιμασία για τη συμπεριφορά του παιδιού τους, να ντρέπονται για αυτή και να προσπαθούν να δικαιολογήσουν τόσο το παιδί τους όσο και τον ίδιο τους τον εαυτό. Ακούμε γονείς να λένε «εγώ δεν σε μεγάλωσα έτσι», « που τα έχεις μάθει αυτά», « εμείς στο σπίτι δεν συμπεριφερόμαστε έτσι» και άλλα, κυρίως με σκοπό να δικαιολογήσουν τον εαυτό τους στους τρίτους, ώστε να μην κακοχαρακτηριστούν ως ανεπαρκείς γονείς.

Θεωρούν δηλαδή, λανθασμένα, πώς εάν το παιδί τους συμπεριφερθεί με αγένεια ή ανωριμότητα είναι επειδή οι ίδιοι το έχουν περάσει στο παιδί τους, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τον παράγοντα της προσωπικότητας, του χαρακτήρα του παιδιού ή και άλλων εξωτερικών παραγόντων οι οποίοι συμβάλουν στην διαμόρφωση της συμπεριφοράς ενός παιδιού.

Ο ενύπνιος τρόμος είναι μία διαταραχή ύπνου, η οποία αφορά σε επανειλημμένα επεισόδια αιφνίδιας αφύπνισης του παιδιού. Τα επεισόδια αυτά συνοδεύονται από κραυγές, φόβο, τρόμο, κλάματα, έντονη κινητικότητα και διέγερση του αυτόνομου νευρικού συστήματος του παιδιού, π.χ. ταχυκαρδία, ταχύπνοια, εφίδρωση κτλ.

Στα επεισόδια τρόμου το παιδί ανασηκώνεται, κάθεται στο κρεβάτι του σε κατάσταση πανικού, συνήθως κοιτάει προς την πόρτα ή τρέχει προς αυτήν χωρίς όμως να βγαίνει από το δωμάτιο, και το βλέμμα του δεν εστιάζει κάπου.

Συνήθως το παιδί έχει διεσταλμένες κόρες εκείνη τη στιγμή, βγάζει δυνατές κραυγές και δυσκολεύεται να ηρεμήσει. Όταν το παιδί συνέρχεται δεν έχει ανάμνηση του περιστατικού, ενώ τα επεισόδια διαρκούν από 1 έως 10 λεπτά.

Αυτό που κυρίως τρομάζει και ανησυχεί τους γονείς, είναι το βλέμμα του παιδιού και το γεγονός πώς το παιδί δεν έχει πλήρη συνείδηση, δεν είναι όμως και σε κατάσταση ύπνου. Εκείνη τη στιγμή το παιδί δεν αναγνωρίζει κανέναν, δεν ξέρει πού βρίσκεται, παρόλο που μπορεί να απαντήσει σε ερωτήσεις που θα του κάνουν...

Παλαιότερα επικρατούσε η αντίληψη πώς η πολλή αγάπη και στοργή μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο παιδί, καθώς γίνεται κακομαθημένο, χειριστικό κτλ.

Κάτι τέτοιο φυσικά δεν ισχύει! Κανένας γονέας δεν έβλαψε το παιδί του από την πολλή αγάπη, την προσοχή και τη στοργή. Αντίθετα, αυτό που μπορεί να βλάψει ένα παιδί είναι η έλλειψη ορίων, η ασύδοτη ελευθερία και η αδιαφορία του γονέα. Επιπλέον, τα παιδιά γίνονται κακομαθημένα όταν αντί για αγάπη λαμβάνουν υλικά αγαθά, περισσότερο χρόνο στο tablet, στην τηλεόραση , ακριβά δώρα, αγαπημένες λιχουδιές και φαγητά σε υπέρμετρο βαθμό κτλ.

Ένα παιδί το οποίο ακούει από τον γονέα ότι το αγαπάει, ότι το στηρίζει, λαμβάνει τον έπαινο, την αναγνώριση, την φροντίδα, την προσοχή του γονέα, αισθάνεται σιγουριά, ασφάλεια και ως αποτέλεσμα γίνεται λιγότερο απαιτητικό, καθώς ικανοποιούνται οι συναισθηματικές του ανάγκες...

Η συναισθηματική σεξουαλική κακοποίηση είναι μια σχετικά άγνωστη αλλά πολύ συνηθισμένη μορφή κακοποίησης γονέα προς παιδί. Δεν περιλαμβάνει ασέλγεια ούτε σωματική βία. Σπάνια αναγνωρίζεται από τους δράστες, από τα θύματα ή από τον περίγυρο ως κακοποίηση. Απεναντίας, ο κόσμος συνηθίζει να τη βλέπει ως «υπερβολική αγάπη» ή ότι «του/της έχει μεγάλη αδυναμία».

Οι συνέπειές της όμως είναι πολλές φορές εξίσου σοβαρές με αυτές της ασέλγειας, ενώ η βαθιά άρνηση που την περιβάλλει, προκαλεί μεγάλη σύγχυση στο άτομο-παιδί, το κάνει να μην εμπιστεύεται την ίδια του την πραγματικότητα.

Συναισθηματική (ή «κεκαλυμμένη») σεξουαλική κακοποίηση έχουμε όταν ο γονιός χρησιμοποιεί το παιδί ως συναισθηματικό σύντροφο. Ο γονιός δεν είναι εκεί για να καλύψει τις ανάγκες του παιδιού, αλλά το αντίστροφο. Ο γονιός δεν καλύπτεται συναισθηματικά από τη σχέση του με τον σύντροφό του (είτε γιατί αυτός δεν υπάρχει είτε γιατί είναι συναισθηματικά απών είτε λόγω άλλων προβλημάτων) και για να γεμίσει τη δική του μοναξιά δίνει στο παιδί (συνήθως του αντίθετου φύλου) τον ξεχωριστό ρόλο του έμπιστου συντρόφου.

Υποκατάστατο σχέσης

Έτσι, για παράδειγμα: Η μοναχική μητέρα μιλά συνέχεια στον γιο της για τα δικά της προβλήματα, για τη μοναξιά της, ακόμη και για την έλλειψη ερωτικής ικανοποίησης στη ζωή της.

Ο πατέρας κάνει την κόρη του «μικρή πριγκίπισσα» και εκείνη τον συνοδεύει παντού, σχεδόν ως παρτενέρ.

Η μητέρα κοιμάται μαζί με τον γιο της (ακόμη και σε ηλικία 7, 9 ή 11 ετών) με τη δικαιολογία ότι το παιδί φοβάται να κοιμηθεί μόνο του (ενώ στην πραγματικότητα εκείνη χρειάζεται ένα ζεστό σώμα δίπλα της)...

Τα παιδιά μεγαλώνουν με την μαγεία των Χριστουγέννων και του Αϊ-Βασίλη, ο οποίος μπαίνει κρυφά στα σπίτια μας με ένα μαγικό τρόπο και μοιράζει δώρα σε όλα τα παιδιά του πλανήτη μέσα σε μια μόνο νύχτα με το έλκηθρο και τους ιπτάμενους ταράνδους του!! 

Μεγαλώνοντας τα παιδία αρχίζουν όμως να αντιλαμβάνονται πως κάτι δεν κολλάει στην όλη ιστορία…και αρχίζουν να κάνουν ερωτήσεις σχετικά με την πρόσβαση στα σπίτια, τι γίνεται με τα σπίτια που δεν έχουν τζάκι, τι γίνεται με το θέμα χρόνου και διάφορες άλλες εύλογες ερωτήσεις που φέρνουν τον γονέα σε δύσκολη θέση, καθώς δεν έχει πειστικές απαντήσεις να δώσει στο παιδί. Τι πρέπει να απαντήσει ο γονέας και πότε ένα παιδί μαθαίνει ότι δεν υπάρχει ο Άγιος Βασίλης;

Η μαγεία και η φαντασία είναι ένα απαραίτητο κομμάτι για την παιδική ανάπτυξη, το οποίο καλό είναι να μην του το στερήσουμε από μικρή ηλικία, αλλά να το αφήσουμε σε αυτή την παιδική ανεμελιά που κάνει τόσο όμορφο τον παιδικό του κόσμο. Το παιδί θέλοντας και μη θα ανακαλύψει κάποια στιγμή την ρεαλιστική πραγματικότητα. Εάν αποκαλύψουμε πολύ νωρίς (π.χ. στην νηπιακή ηλικία) στο παιδί πως δεν υπάρχει ο Άγιος Βασίλης το πιο πιθανό είναι να απογοητευτεί και να στεναχωρηθεί.

Τα παιδιά από μόνα τους μετά την ηλικία των 6-7 ετών αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα και να αμφισβητούν κάποια πράγματα. Η κριτική τους σκέψη αναπτύσσεται και το παιδί είναι σε θέση να εκλογικεύσει κάποια δεδομένα και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Πολλά παιδιά πρωτοσχολικής ηλικίας  εκδηλώνουν σιγά-σιγά τις αμφιβολίες λέγοντας π.χ. «Μαμά, εγώ δεν πιστεύω ότι χωράει ο Άγιος Βασίλης από το τζάκι μας…» ή «Εγώ νομίζω πως τα δώρα τα φέρνουν οι γονείς στα παιδιά…». Οι γονείς δεν είναι απαραίτητο να δώσουμε εξηγήσεις στις απορίες του παιδιού, ώστε να ξεκαθαρίσουμε την κατάσταση,αλλά  ούτε και να προσπαθήσουμε να το πείσουμε για την ύπαρξη του Αϊ-Βασίλη. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να ακούσουμε τις σκέψεις του παιδιού και να συμμετέχουμε σε αυτές  με διπλωματικό τρόπο λέγοντας του π.χ.«Ναι, μάλλον έχεις δίκιο..δεν θα του έφτανε μια νύχτα για όλα τα παιδιά του κόσμου…». Όσο βλέπουμε πως το παιδί πιστεύει στο Άγιο Βασίλη δεν το προσγειώνουμε στην πραγματικότητα. Όταν πλέον το παιδί μας έχει πειστεί πως δεν υπάρχει, τότε μπορούμε να συμφωνήσουμε μαζί του και να του μιλήσουμε για το πνεύμα αγάπης των Χριστουγέννων, την ιστορία του Αγίου Βασιλείου ή του Αγίου Νικολάου και το πώς φτάσαμε στο παραμύθι του Αϊ-Βασίλη που μοιράζει δώρα με το έλκηθρο.

Σε περίπτωση που υπάρχουν μικρότερα παιδιά στο σπίτι συμβουλεύουμε το παιδί μας να μην μαρτυρήσει στο μικρούλι αδερφάκι του την αλήθεια ώστε να μην του χαλάσει το χριστουγεννιάτικο όνειρο και την μαγεία των Χριστουγέννων.

Κατσαούνη Μαρία-Ψυχολόγος (MSc)

Η διαταραχή διαγωγής αφορά σε συμπεριφορές όπως είναι η έλλειψη σεβασμού, η επιθετικότητα και η αντικοινωνική συμπεριφορά, και η έναρξη της διαταραχής παρατηρείται στην ηλικία 5-6 ετών . Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας τα βασικά χαρακτηριστικά των διαταραχών διαγωγής είναι η επαναλαμβανόμενη και επίμονη δυσκοινωνική, επιθετική ή προκλητική διαγωγή.

Σύμφωνα με το DSM-IV τα διαγνωστικά κριτήρια είναι τα εξής:

-Η επαναλαμβανόμενη και επίμονη συμπεριφορά κατά την οποία παραβιάζονται τα βασικά δικαιώματα των άλλων και οι βασικοί κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού ή εφήβου.

Για την διάγνωση απαιτείται η παρουσία 3 ή περισσοτέρων από τα παρακάτω κριτήρια για διάστημα 12 μηνών και τουλάχιστον ενός κριτηρίου τους τελευταίους 6 μήνες.

1.Επιθετικότητα σε ανθρώπους και ζώα

Το παιδί ή έφηβος εκφοβίζει, απειλεί ή τρομοκρατεί άλλα άτομα ή ζώα, πολλές φορές υπάρχει σωματική εμπλοκή (καβγάδες, ξυλοδαρμός) ή χρήση αντικείμενου π.χ. ρόπαλο, επιδεικνύει σωματική σκληρότητα και δύναμη σε άλλα άτομα η ζώα, έχει προσπαθήσει να ληστέψει άτομο ή έχει εξαναγκάσει άτομο σε σεξουαλική δραστηριότητα μαζί του.

2.Καταστροφή ιδιοκτησίας

Βανδαλισμός ή πρόκληση φωτιάς με σκοπό να προκαλέσει ζημία και να βλάψει τον άλλον και την ιδιοκτησία του.

3. Απάτη ή κλοπή

Διάρρηξη, κλοπή από κατάστημα, ψέματα για να κερδίσει κάτι (προσωπικό όφελος)

ή να αποφύγει υποχρεώσεις, πλαστογραφία κ.α.

4. Σοβαρές παραβάσεις κανόνων

Αδικαιολόγητες και συχνές απουσίες από το σχολείο, απουσία τα βράδια από το σπίτι ή και για μεγάλο διάστημα, καθυστερημένη επιστροφή στο σπίτι ή και καθόλου, παρά τους κανόνες των γονέων κτλ.

Η πρώιμη έναρξη της διαταραχής συνεπάγεται συνήθως εδραιωμένη κατάσταση και πιο δύσκολή πορεία. Τα παιδιά αυτά έχουν αυξημένες πιθανότητες να εκδηλώσουν αντικοινωνικές συμπεριφορές και ως ενήλικες.  Επιπλέον, συνυπάρχουν και άλλες διαταραχές όπως διαταραχή ελαττωματικής προσοχής, μαθησιακές δυσκολίες κτλ(Hinshaw et al., 1993)

Έρευνες έχουν δείξει πως τα παιδιά με χαμηλή δημοτικότητα έχουν τάση να εκδηλώνουν παραβατικές και επιθετικές συμπεριφορές, ανυπακοή, χαμηλές σχολικές επιδόσεις, άγχος κ.α. Εάν οι γονείς εντοπίσουν παρόμοιες με τις παραπάνω συμπεριφορές στο παιδί τους, θα πρέπει να απευθυνθούν σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας.

Κατσαούνη Μαρία-Ψυχολόγος Υγείας (MSc)

Πολλά παιδιά έχουν ξεσπάσματα την ώρα του φαγητού. Ένα  παιδί μπορεί να πετάξει το φαγητό του γιατί δεν του αρέσει, να θυμώσει γιατί δεν είναι στο αγαπημένο του πιάτο, γιατί έχει μέσα «κάτι πράσινο» κτλ. Οι γονείς τις περισσότερες φορές δεν ξέρουν πώς να χειριστούν την κατάσταση και δοκιμάζουν διάφορους τρόπους διαχείρισης, χωρίς πάντα να υπάρχει αποτέλεσμα. Τι πρέπει λοιπόν να κάνει ένας γονέας;

Οι γονείς θα πρέπει να δείξουν στο παιδί τους ότι μια τέτοια συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή. Επιπλέον, θα πρέπει να προσπαθήσουν να δουν από πού πηγάζει αυτή η συμπεριφορά. Είναι κούραση, είναι θυμός, άγχος, φόβος, ανάγκη του παιδιού για τον έλεγχο; Μήπως η διαπαιδαγώγηση του είναι τόσο αυστηρή που αισθάνεται την ανάγκη να επιβληθεί ή είναι απλά μια κακή μέρα;

Πρακτικές συμβουλές αντιμετώπισης:...

Ένα από τα πιο συχνά λάθη που κάνουν οι γονείς με τα παιδιά τους είναι οι μεγάλες και απόλυτες κουβέντες, απειλές, τιμωρίες ή στερήσεις. Όλοι μας έχουμε ακούσει γονείς να λένε υπερβολές π.χ. εφόσον δεν κάθεσαι καλά δεν θα σε ξαναφέρω στην παραλία, δεν θα ξαναπάς στο πάρκο, δεν θα ξαναφάς παγωτό. Κουβέντες υπερβολικές οι οποίες φυσικά δεν ισχύουν και δεν θα πραγματοποιηθούν εκ των πραγμάτων, λόγω της φύσης  της υπερβολής τους. Δεν γίνεται να μην ξαναπάει ένα παιδάκι στο πάρκο ή στην θάλασσα , και μόλις ο γονέας ηρεμήσει θα αντιληφθεί ότι υπερέβαλε στα λόγια του και θα τα πάρει πίσω.

Ποιο είναι όμως το αποτέλεσμα αυτών των υπερβολών; Η μη πραγματοποίηση τους περνάει στον παιδί ένα μήνυμα…

Ο ύπνος είναι απαραίτητος για τα παιδιά αλλά και για τους ενήλικές. Μη ποιοτικός ή ελλιπής ύπνος έχει συνδεθεί με προβλήματα στην ψυχική υγεία του ατόμου. Από τις πρώτες μέρες ζωής ενός βρέφους σημαντικό ρόλο παίζει ο ύπνος και η διατροφή του μωρού. Αρχικά ένα βρέφος κοιμάται περίπου 16 ώρες το 24ωρο, στους 12 μήνες ο ύπνος μειώνεται στις 12 ώρες (με πιθανές διακυμάνσεις), ενώ στην ηλικία των 11-12 το παιδί κοιμάται περίπου 8 ώρες. Όσο μικρότερο δηλαδή το παιδί τόσο μεγαλύτερη ανάγκη για ύπνο έχει.

Οι διαταραχές στον ύπνο διακρίνονται σε δυσυπνίες και παραϋπνίες. Οι δυσυπνίες σχετίζονται με την διάρκεια και την ποιότητα του ύπνου και τα αίτια είναι ψυχολογικής φύσεως. Έτσι π.χ. ένα παιδάκι μπορεί να παρουσιάζει δυσκολία έλευσης ύπνου, αϋπνίες ή υπερυπνίες  και διαταραχές στον κύκλο του ύπνου. Οι φοβίες είναι πολλές φορές αιτία αϋπνίας, κυρίως στα μικρότερα παιδάκια. Το 14% των παιδιών ηλικίας 3 ετών παρουσιάζουν προβλήματα αϋπνίας. Βέβαια, στα νήπια, αιτία αϋπνίας είναι πολλές φορές η ακατάλληλη διαχείριση του ύπνου από τους γονείς και η διευθέτηση των συνηθειών του ύπνου του παιδιού τους. Μόλις το παιδί μπαίνει σε μια σταθερή ρουτίνα ύπνου τότε μπορεί να έχει καλό ύπνο...

Πολλές φορές έρχονται γονείς στο γραφείο μου προβληματισμένοι με την συμπεριφορά του παιδιού τους, η οποία είναι ανεξέλεγκτη και δύσκολα διαχειρίσιμη. Νεύρα, εντάσεις, υπερκινητικότητα, αδυναμία ηρεμίας του παιδιού είναι κάποιες από τις συμπεριφορές που τους προβληματίζουν. Συλλέγοντας περισσότερες πληροφορίες για την καθημερινότητα του παιδιού και όλης της οικογένειας μέσα στην οποία μεγαλώνει το παιδί, διαπιστώνω πόσο χαοτική μπορεί να είναι η μέρα ενός παιδιού χωρίς οι γονείς να το αντιλαμβάνονται.

Ένα παιδί το οποίο δεν έχει ένα στάνταρ πρόγραμμα μέσα στην μέρα του, δηλαδή μια ρουτίνα, είναι αναμενόμενο να μην μπορεί να λειτουργήσει αρμονικά και ήρεμα μέσα σε αυτή. Κατ’ επέκτασην, θα βγάλει ένταση, υπερκινητικότητα ή και νεύρα, διότι το πρόγραμμα και η ρουτίνα δίνει στο παιδί το αίσθημα ασφάλειας το οποίο χρειάζεται για να είναι ψυχικά ήρεμο.