Η μετάβαση του παιδιού από το ασφαλές και οικείο οικογενειακό πλαίσιο στο πλαίσιο του σχολείο είναι πολύ σημαντικό στάδιο για την ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη. Αν εξαιρέσουμε το πρώτο στάδιο προσαρμογής, τα περισσότερα παιδιά δεν παρουσιάζουν κανένα πρόβλημα στην διαδικασία ένταξη τους στο καινούριο περιβάλλον και την συναναστροφή τους με τα καινούρια άτομα. Τι γίνεται όμως όταν το παιδί αρνείται να πάει στο σχολείο και πότε μπορούμε να μιλάμε για σχολική φοβία;

Ένα παιδί μπορεί να μην θέλει να πάει στο σχολείο για διάφορους λόγους. Τις περισσότερες φορές το πρόβλημα προέρχεται από το σχολικό περιβάλλον, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορεί να συνυπάρχουν και προσωπικοί παράγοντες. Ένας από τους κύριους λόγους που ένα παιδί αρνείται να πάει στο σχολείο είναι το γεγονός ότι δεν είναι καλό στα μαθήματα. Στις περισσότερες φορές, το παιδί αντιμετωπίζει μαθησιακές δυσκολίες οι οποίες δεν έχουν γίνει αντιληπτές από τους γονείς και δεν έχουν διαγνωστεί από κάποιον ειδικό. Σαν αποτέλεσμα το παιδί αισθάνεται μια συνεχή αποτυχία και ματαίωση παρόλη την προσπάθεια που καταβάλλει. Ως συνέπεια νιώθει υποδεέστερο από τα άλλα παιδιά της τάξης του, ανίκανο να ανταπεξέλθει στον ανταγωνισμό και αρνείται να πάει στο σχολείο. Σε αυτό πολλές φορές έρχεται να προστεθεί η απόρριψη που λαμβάνει από τους γονείς του προερχόμενη από την αντίδραση θυμού τους, όταν το παιδί τους δεν τα πάει καλά στα μαθήματα. Επιπλέον, αισθάνεται ότι τους απογοητεύει και ότι δεν αξίζει την αγάπη τους. Όσο πιο υψηλές είναι οι απαιτήσεις των γονέων τόσο μεγαλύτερο είναι και το άγχος που βιώνει ένα παιδί στην προσπάθεια του να ικανοποιήσει τα στάνταρτ των γονιών του.

Οι κακές σχέσεις με τους δασκάλους και η έλλειψη επικοινωνίας είναι ένας ακόμα λόγος που μπορεί να οδηγήσει το παιδί στην άρνηση. Προβλήματα πειθαρχίας και περιστατικά αντικοινωνικής συμπεριφοράς δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο τη σχέση εκπαιδευτικού- μαθητή. Σημαντικό ρόλο όμως παίζει και η σχέση του παιδιού με τους συμμαθητές του. Όταν το παιδί δυσκολεύεται να κάνει φίλους ή λαμβάνει την αποδοκιμασία και τον εκφοβισμό των συμμαθητών του, αντιμετωπίζει το σχολικό περιβάλλον ως εχθρικό. Στις περιπτώσεις δε που υπάρχει βία, είτε σωματική είτε λεκτική, δημιουργείται έντονο αίσθημα ανασφάλειας, φόβου και άγχους στο παιδί, το οποίο είναι δύσκολο να διαχειριστεί. Σαν αποτέλεσμα και προκειμένου το παιδί να αποφύγει να βιώσει αυτή τη δυσάρεστη κατάσταση, αποφεύγει και το ίδιο το σχολείο.

Όταν όμως μιλάμε για σχολική φοβία θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί καθώς μιλάμε για μια ιδιαίτερα σοβαρή κατάσταση, η οποία ορίζεται ως ψυχική διαταραχή...

• -Επαινείτε το παιδί για πράγματα που κάνει σωστά- φροντίστε να του λέτε περισσότερα μπράβο και να του κάνετε λιγότερες παρατηρήσεις/αρνητικές κριτικές μέσα στη μέρα. Συνήθως οι γονείς έχουν την τάση να διορθώνουν το παιδί για κάτι που έκανε λάθος και επισημαίνουν κυρίως τα αρνητικά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το παιδί να αισθάνεται πως δεν μπορεί να κάνει τίποτα σωστά και αισθάνεται ανίκανο.

-Αναθέστε καινούριες ευθύνες στο παιδί που θα το κάνουν να αισθανθεί πιο σίγουρο για τον εαυτό του. Όταν δεν συμβαίνει αυτό το παιδί αισθάνεται πως δεν το εμπιστεύεστε ή πως δεν είναι ικανό να αναλάβει καινούριες ευθύνες.

-Αφήστε τον να πάρει πρωτοβουλίες και αποφάσεις, ώστε να αναπτύξει το αίσθημα εμπιστοσύνης στον εαυτό του για τις αποφάσεις του. Επαινέστε τον μετά για την σωστή του επιλογή. Εάν η επιλογή του είναι λανθασμένη αφήστε τον να μάθει από τα λάθη του και να βιώσει τις συνέπειες, ώστε να μπορεί αργότερα να διαχειριστεί παρόμοιες καταστάσεις και συναισθήματα.

-Παραχωρήστε του αρκετή αυτονομία και ανεξαρτησία. Εάν δεν αισθανθεί ανεξάρτητο θα του δημιουργηθούν συναισθήματα άγχους, φόβου και εξάρτησης από άλλους. Δώστε του ελευθερία ώστε να μάθει να έχει αυτοέλεγχο και να μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του όταν χρειαστεί.

-Προσπαθήστε να περνάτε καθημερινά ποιοτικό χρόνο με το παιδί σας. Αυτό σημαίνει να αφιερώνεται κάποιον από το προσωπικό σας χρόνο και να εμπλέκεστε σε δραστηριότητες εξολοκλήρου με το παιδί σας, κάνοντας κάτι που αρέσει σε αυτό. Το να ζωγραφίζει το παιδί στο τραπέζι της κουζίνας όσο εμείς κάνουμε δουλειές δεν θεωρείται ποιοτικός χρόνος! Πρέπει να επικεντρωθούμε στο παιδί και στην δραστηριότητα που αυτό έχει επιλέξει να κάνουμε μαζί.

Μαρία Κατσαούνη, Ψυχολόγος Υγείας, MSc

Στις μέρες μας ένας στου δυο γάμους οδηγείται σε διαζύγιο. Όταν το ζευγάρι έχει αποκτήσει παιδί ο χωρισμός γίνεται πιο δύσκολος, καθώς οι επιπτώσεις μιας τέτοιας απόφασης δεν έχει αντίκτυπο μόνο στο ζευγάρι, αλλά κυρίως στο παιδί το οποίο δεν έχει επιλέξει αυτή την κατάσταση. Σαφώς, το ουσιαστικό είναι το παιδί να μεγαλώνει με αγάπη σε ένα ήρεμο περιβάλλον και όχι σε ένα περιβάλλον με καυγάδες και φωνές. Τι γίνεται όμως όταν μετά από ένα διαζύγιο, ένας από τους δυο γονείς αποφασίσει να ξαναφτιάξει την ζωή του με έναν καινούριο άνθρωπο; Πόσο εύκολο είναι να δεχθεί το παιδί το νέο σύντροφο και να προσαρμοστεί στο νέο οικογενειακό πλαίσιο;

Για να μπορέσει ένα παιδί να διαχειριστεί το καινούριο ξεκίνημα του γονέα θα πρέπει να έχει δουλέψει μέσα του και να έχει αποδεχθεί (στο βαθμό που του επιτρέπεται ηλικιακά) το χωρισμό και διαζύγιο των γονιών του. Ένα παιδί που δεν έχει αποδεχτεί τον χωρισμό παρουσιάζει έντονα συναισθήματα θυμού, απώλειας, φόβου εγκατάλειψης ακόμα και ενοχών. Ως εκ τούτου, η εισβολή ενός νέου ατόμου έρχεται να ενισχύσει τα παραπάνω συναισθήματα, με αποτέλεσμα το παιδί να αντιδράει αρνητικά και πολλές φορές επιθετικά τόσο προς το νέο σύντροφο όσο και προς τον γονέα του.

Στην περίπτωση που το παιδί ζει με την μητέρα του, η οποία έχει αποφασίσει να ξαναπαντρευτεί, δυο είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα. Πρώτον, είναι ο φόβος του παιδιού ότι θα χάσει την μητέρα του από τον ¨εισβολέα¨, δηλαδή τον καινούριο της σύντροφο. Αυτό έχει να κάνει περισσότερο με την συναισθηματική κάλυψη που λαμβάνει το παιδί από την μητέρα του. Η ανησυχία αυτή έγκειται στον χρόνο, την προσοχή και την αγάπη που θα πρέπει να αφιερώσει η μητέρα στον νέο της σύζυγο. Με άλλα λόγια το παιδί φοβάται ότι θα χάσει μερίδιο αγάπης από την μητέρα του και αισθάνεται ότι απειλείται από το νέο σύντροφο. Δεύτερο αλλά εξίσου σημαντικό συναίσθημα είναι η αντικατάσταση του πατέρα του. Το παιδί νοιώθει ότι ο καινούριο σύζυγος έρχεται να αντικαταστήσει τον πατέρα του κάτι που βεβαίως είναι φύσην αδύνατο. Το παιδί αισθάνεται πως αποδέχοντας τον καινούριο σύντροφο είναι σαν να αντικαθιστά συναισθηματικά και να ακυρώνει τον πατέρα του. Αισθάνεται ότι τον προδίδει. Σε αυτά τα δύο θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη βάση οι γονείς πρωταρχικά, ώστε το παιδί να μην νοιώσει ότι απειλείται.

Βέβαια, ένας καινούριος σύζυγος, ένας πατριός δεν έρχεται μόνος του...

Αν και στην χώρα μας (ακόμα) η σύσταση συμμοριών μεταξύ ανηλίκων δεν έχει πάρει τις διαστάσεις που έχει στην Ευρώπη ή στην Αμερική, εντούτοις η βία μεταξύ ανηλίκων παρουσιάζει άυξηση, δυστυχώς, τόσο ως προς το μέγεθος των πράξεων όσο και σε ρυθμό εμφάνισης τέτοιων περιστατικών. Να διαχωρίσουμε εδώ ότι με τον όρο "βία" δεν εννοούμε την παρενόχληση (bullying) μεταξύ ανηλίκων, αλλά την άσκηση βίας, απο ανήλικο σε ανήλικο, σωματικής η λεκτικής με σκοπό το όφελος (χρήματα,κινητό ή ακόμα κια σεξουαλική επαφή). Εύκολα γίνεται κατανοητό ότι στην δεύτερη περίπτωση μιλάμε για πράξη που νομικά αποτελεί παράβαση και διώκεται.
Τι οδηγεί τους σημερινούς ανήλικους σε ενέργειες ..

Η ένταξη μας στο σχολικό πλαίσιο είναι από τις πρώτες αλλαγές κοινωνικού πλαισίου που βιώνουμε σαν άτομα στην νηπιακή μας ηλικία. Αυτό σημαίνει ότι για πρώτη φορά τα παιδιά αποχωρίζονται για λίγο το οικείο και ασφαλές περιβάλλον της οικογένειας και εντάσσονται σε ένα άλλο κοινωνικό σύνολο με το οποίο δεν είναι εξοικειωμένα, και καλούνται να συναναστραφούν με καινούρια, πολλές φορές άγνωστα άτομα, να ακολουθήσουν καινούριους κανόνες και πρόγραμμα. Η μετάβαση αυτή ως κάτι καινούριο και άγνωστο μπορεί να προκαλέσει ποικίλα συναισθήματα και σκέψεις στο παιδί, συμπεριλαμβανομένου του άγχους και της ανησυχίας. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην περίπτωση που το παιδί πηγαίνει για πρώτη φορά στον παιδικό σταθμό, αλλά και όταν μεταβαίνει από την μια τάξη του δημοτικού στην επόμενη.

Επειδή ακριβώς το νέο αυτό ξεκίνημα στην ευαίσθητη ηλικία των παιδιών είναι ιδιαίτερα κρίσιμο και μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην εικόνα που θα σχηματίσουν τα παιδιά για το σχολείο, δίνεται ένα περιθώριο προσαρμογής στα παιδιά ώστε να βιώσουν την αλλαγή αυτή όσο πιο ανώδυνα γίνεται. Το διάστημα προσαρμογής διαρκεί περίπου ένα μήνα όπου τα παιδιά σταδιακά περνάνε όλο και περισσότερο χρόνο στον καινούριο χώρο και εξοικειώνονται σιγά σιγά με το καινούριο τους περιβάλλον. Εξοικειώνονται με τις δασκάλες, τα υπόλοιπα παιδιά και τους νέους ρυθμούς μέσα στους οποίους μαθαίνουν να κινούνται. Αυτό το διάστημα είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς λειτουργεί σαν βάση και για τις μετέπειτα αλλαγές της ζωής τους όπως είναι η ένταξη τους στον εργασιακό χώρο ως ενήλικες.

Με την ένταξη του παιδιού στο καινούριο σύνολο ξεκινάει σιγά σιγά και ο απογαλακτισμός του από τον γονέα...

Ο Μιμητισμός ως ανθρώπινη λειτουργία είναι απαραίτητο στάδιο ανάπτυξής μας απο την βρεφική μας ακόμα ηλικία. Μέσω αυτού μαθαίνουμε κάθε λειτουργία δικιά μας και του περιβάλλοντός μας και αναπτύσσουμε τον χαρακτήρα μας. Σε κάποιο στάδιο κοντά στην εφηβεία όμως υπάρχει η έντονη ανάγκη μας για αυτονομία και απεξάρτηση με κύριο στόχο κι ανάγκη να δώσουμε το καθαρά προσωπικό μας στίγμα σε κάθε μας ενέργεια που θα μας ξεχωρίσει απο τους υπόλοιπους. Πολλές φορές όμως ειδικά ανάμεσα σε αδέρφια (ή και σε περιπτώσεις πολύ στενής παρέας με "κολλητό" ή "κολλητή"), οι έφηβοι παρουσιάζουν έντονο μιμητισμό καθόλη την διάρκεια της εφηβείας χωρίς καμία διάθεση "προσωπικού τους" στίγματος στις ενέργειές τους.Αυτό γίνεται παθολογικό όταν σχεδόν κάθε ενέργειά του πλέον είναι προιόν αυτού του μιμητισμού. Οι λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν σε αυτήν την συμπεριφορά....

Όλοι γνωρίζουμε για την σημαντικότητα του ρόλου της μητέρας στην υγιή ανάπτυξη του παιδιού. Το γεγονός ότι ο ρόλος του πατέρα είναι λίγο παραγκωνισμένος, συγκριτικά με αυτόν της μητέρας, δεν σημαίνει ότι είναι μειωμένης σημαντικότητας! Το πατρικό πρότυπο είναι εξίσου σημαντικό τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια, και παίζει καθοριστικό ρόλο στις μελλοντικές σχέσεις και επαφές που θα δημιουργήσουν τα παιδιά σαν ενήλικες. Τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς πατέρα καλούνται να αντιμετωπίσουν μεγαλύτερες δυσκολίες καθώς ψυχικές και συναισθηματικές τους ανάγκες μένουν να εκκρεμούν.

Δεν είναι τυχαίο πως έρευνες δείχνουν ότι πάνω από το 35% των παιδιών που μεγάλωσαν χωρίς πατέρα ανέπτυξαν ψυχικές διαταραχές. Επιπλέον, πάνω από το 65% των φυλακισμένων ενηλίκων μεγάλωσαν χωρίς τον πατέρα τους. Αυτό σημαίνει ότι η έλλειψη πατρικού προτύπου οδηγεί στην εκδήλωση παραβατικών συμπεριφορών και εγκληματικών ενεργειών όπως κλοπές, βιασμοί κ.α. Σε γενικές γραμμές και όσο τα παιδιά είναι ακόμα μικρά, η έλλειψη του πατέρα συμβάλλει στην μειωμένη μαθητική τους απόδοση, στην αυξημένη επιθετικότητα και σε προβλήματα προσαρμογής τόσο στο σχολείο όσο και σε άλλα κοινωνικά πλαίσια. Πολύ οδυνηρό είναι επίσης το γεγονός (βασιζόμενο πάλι σε μελέτες) πως τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς πατέρα τείνουν να οδηγούνται στα ναρκωτικά, ενώ τα κορίτσια πέφτουν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και μένουν έγκυες σε πολύ μικρή ηλικία.

Τι εννοούμε όμως όταν λέμε ότι ένα παιδί δεν έχει πατέρα;;

Η απουσία του πατέρα έχει τρείς κυρίως μορφές: την έλλειψη, την απώλεια και την στέρηση του πατέρα...

Πολλές φορές η έννοια της αυτοεκτίμησης συνδέεται  με την έννοια της ψευδούς και συνεχόμενης επικρότησης των πράξεων των παιδιών,ακόμα και χωρίς λόγο ή υπερβάλλοντας, κάτι που είναι λάθος. Και είναι λάθος γιατί αν υπερτονίζουμε ως υπαρκτά , χαρακτηριστικά του παιδιού που στην πραγματικότητα δεν έχει, όταν φτάσει σε ηλικία να αντιλαμβάνεται την αλήθεια..

Οι σημερινοί έφηβοι δεν είναι παιδιά και μάλιστα ανώριμα όπως λανθασμένα πιστεύουμε. Είναι άτομα με άποψη,ιδέες και ωριμότητα που ίσως και να λείπει σε πολλούς απο εμάς τους "πραγματικά" ώριμους. Κλήθηκαν να μεγαλώσουν σε μια κοινωνία που κινείται με απίστευτες ταχύτητες σε κάθε τομέα, και αναγκάστηκαν να ωριμάσουν το ίδιο γρήγορα.Και τα κατάφεραν. Σε πολλές περιπτώσεις όμως δεν βρίσκουν δημιουργικές διεξόδους για τις δυνατότητές τους ,γιατί η κοινωνία μας δεν τις προσφέρει. Τότε στρέφονται σε παθητικότητα, σε ακραίες σεξουαλικές συμπεριφορές και σε εθισμούς όπως το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά.
Κύριοι λόγοι, και πιστεύω οι σημαντικότεροι, που οδηγούν τους εφήβους στο αλκοόλ είναι οι κοινωνικοί που προανέφερα.Είναι ο εγκλωβισμός τους αυτός ακριβώς, σε μια κοινωνία που δεν βλέπουν να τους προσφέρει τίποτα, αλλά αντιθέτως τους απαιτεί πολλά. Αξίζει να τονίσουμε εδώ ότι πρόσφατη έρευνα στην Αμερική έδειξε ότι το αλκοόλ αντιμετωπίζεται διαφορετικά απο τα αγόρια απο ότι απο τα κορίτσια. Στα αγόρια είναι ένας τρόπος εκτόνωσης και ελευθερίας ενω στα κορίτσια ένα μέσο για την καλύτερη επίλυση προβλημάτων τους.
Σημαντικότατο ρόλο στο να οδηγηθεί ένας έφηβος στο αλκοόλ παίζει η επικοινωνία μέσα στην οικογένεια που συνεχώς φθίνει. Δεν αφιερώνουμε χρόνο στο να ακούσουμε τον έφηβο κι όταν το κάνουμε, παράλληλα ασχολούμαστε και με κάτι άλλο. Σίγουρα σημαντικό είναι και το ανάλογο ιστορικό.....

Η παιδική κακοποίηση είναι ένα φαινόμενο το οποίο τα τελευταία τριάντα χρόνια έχει ευαισθητοποιήσει αρκετό κόσμο, επιστήμονες και αρχές. Ιδιωτικοί φορείς και οργανισμοί κινητοποιήθηκαν και έλαβαν μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού και για την προστασία των παιδιών. Παρόλα αυτά το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης έχει τις ρίζες του πολύ παλαιότερα. Το πρώτο περιστατικό παιδικής κακοποίησης γνωστοποιήθηκε το 1874 και αφορούσε ένα κοριτσάκι την Μαίρη Έλεν, η οποία κακοποιήθηκε βάναυσα από την θετή της μητέρα. Η φωνές και τα ουρλιαχτά της μικρής Μαίρης ακούστηκαν από μια γειτόνισσα ή οποία ανέφερε το περιστατικό και κατόπιν έρευνας από της αρχές το παιδί απομακρύνθηκε από την θετή της μητέρα και μεταφέρθηκε σε ένα πιο υγειές περιβάλλον. Περιστατικά παιδικής κακοποίησης φυσικά προϋπήρχαν τα οποία όμως ο κόσμος αποσιωπούσε. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1960 επιστήμονες και νομοθέτες συνέταξαν νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία κακοποιημένων παιδιών.

Τι είναι όμως παιδική κακοποίηση;

Οι περισσότεροι από εμάς θεωρούν ότι η έννοια κακοποίηση αναφέρεται μόνο σε ακραία περιστατικά και  υπερβολικές μορφές εκδήλωσης βίας...