Συχνά η εποχή μας περιγράφεται ως η εποχή του στρες και του άγχους. Πράγματι οι διαταραχές άγχους είναι από τις συχνότερες σε εμφάνιση σήμερα ανάμεσα στις ψυχολογικές διαταραχές, και μεγάλος αριθμός ανθρώπων φτάνουν στο γραφείο του ψυχολόγου με αυτό ακριβώς το ζητούμενο , να απαλλαχθούν από το άγχος.

Το άγχος φοβίζει, και ο φόβος αγχώνει. Έτσι οι άνθρωποι μπαίνουν σε έναν φαύλο κύκλο στον οποίον σταδιακά αγχώνονται όλο και περισσότερο, φοβούνται όλο και περισσότερο, και λειτουργούν όλο και λιγότερο.

Ο φόβος είναι το συναίσθημα που μας κινητοποιεί , μας φωνάζει «δράσε, φύγε ή πολέμησε», το άγχος είναι το συναίσθημα που μας φωνάζει «σταμάτησε, παρατήρησε, σκέψου». Κι αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα με το άγχος, ουσιαστικά σε καλεί να συνεχίσεις να σκέφτεσαι, όμως το ίδιο το άγχος το έχουν δημιουργήσει οι σκέψεις σου, άρα συνεχίζεις να αγχώνεσαι. Εδώ ακριβώς στοχεύει η Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία, στην αλλαγή αυτών των δυσλειτουργικών σκέψεων που δημιουργούν αυτόν τον αέναο κύκλο άγχους...

Τα ενοχικά συναισθήματα προκύπτουν κατά βάση από την «προδοσία» ή την αίσθηση προδοσίας των κανόνων ηθικής μας. Εάν αυτοί οι κανόνες δεν μας ανήκαν , φυσικά δεν θα αισθανόμασταν και ενοχές. Πηγάζουν κυρίως από το αξιακό σύστημα της πρωταρχικής οικογένειας στην οποία έχουμε μεγαλώσει, και υιοθετούνται ως σωστοί από εμάς ακόμη κι όταν δεν είναι σωστοί ή είναι υπερβολικά αυστηροί ή ακόμη κι ασύνδετοι με τις καταστάσεις που ζούμε. Όσο όμως πιο ασυνείδητα είμαστε συνδεδεμένοι με αυτούς τους κανόνες τόσο πιο βασανιστικές οι ενοχές που νιώθουμε ακριβώς γιατί τόσο πιο σωστοί εκλαμβάνονται.

Έχετε κι εσείς συχνά την αίσθηση ότι το 24ώρο δεν σας φτάνει; Δεν θα ήταν ωραίο να μπορούμε κάποιες μέρες να επιμηκύνουμε την διάρκειά του; Αυτό όμως δυστυχώς δεν γίνεται. Κι αυτό είναι το κακό νέο. Υπάρχει όμως και καλό νέο. Δεν μπορούμε να μεγαλώσουμε την ημέρα μας, μπορούμε όμως να έχουμε καλύτερο έλεγχο σε αυτό που ονομάζουμε εγκεφαλικό χρόνο ή αλλιώς ψυχολογική ώρα.

Για να μπορούμε να διατηρούμε σε χαμηλά επίπεδα το στρες και σε υψηλά λειτουργικά επίπεδα την διάθεση μας, χρειάζεται να έχουμε μια επαρκώς ψυχική ευεξία στην καθημερινότητα μας. Αυτό δεν είναι τόσο υποκειμενικό όσο ακούγεται ή λαμβάνεται από τον καθένα μας, καθώς υπάρχουν αντικειμενικά ενέργειες ή αποφυγές ενεργειών , οι οποίες βοηθούν πάρα πολύ στην διατήρηση των λειτουργικών μας επιπέδων.

Το σύνδρομο Hikikomori, η ακραία κοινωνική απόσυρση, είναι ένα φαινόμενο που παρατηρήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ‘90 , όταν οι υπολογιστές άρχισαν να υπάρχουν πλέον στο δωμάτιο κάθε εφήβου, κυρίως στην Ιαπωνία. Ουσιαστικά ως τέτοια απόσυρση , ονομάστηκε η συνεχής και αυξανόμενη επιθυμία των εφήβων να μένουν μόνοι στο δωμάτιο τους για ώρες ακόμη και ημέρες. Κατά το Ιαπωνικό υπουργείο υγείας και πρόνοιας, ως φαινόμενο Hikikomoriαναγνωρίζεται κάθε απομόνωση η προσπάθεια απομόνωσης από τον έξω κόσμο, για 6 μήνες ή παραπάνω.

Το 1998 ο TamakiSaitoένας Ιάπωνας ψυχολόγος ειδικευμένος σε θέματα παιδιών και εφήβων παρουσίασε στο βιβλίο του «Hikikomori-Εφηβεία χωρίς τέλος» όλες τις επιπτώσεις του φαινομένου , εκφράζοντας παράλληλα και την ανησυχία του για την πιθανή επιδημιολογική πορεία του συνδρόμου. Το 2013 το βιβλίο του μεταφράστηκε στα αγγλικά και κυκλοφόρησε κι εκτός Ιαπωνίας (το βρίσκεται στο amazon), προκάλεσε συζητήσεις στην παγκόσμια ιατρική κοινότητα για το φαινόμενο αυτό...

Οι κοινωνικές σχέσεις είναι το προστάδιο κάθε ανθρώπινης σχέσης, με εξαίρεση ίσως τις επαγγελματικές, αν και ακόμα και σε αυτές βλέπουμε να προηγούνται οι κοινωνικές σε αρκετές περιπτώσεις τουλάχιστον στην ελληνική πραγματικότητα.

Οι φιλικές σχέσεις , από την παιδική μας ηλικία ακόμη, μας εκπαιδεύουν στους ποικίλους τρόπους του «σχετίζεσθε» , στο να μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε την διαφορετικότητα στις συμπεριφορές που λαμβάνουμε και τελικώς στην ποικιλία των ανθρώπινων χαρακτήρων, πράγμα που τελικά μας οδηγεί και στην ανακάλυψη του ίδιου μας του εαυτού, όσων αφορά τα θέλω μας, τις απόψεις μας, τα πιστεύω μας.

Η έλλειψη κοινωνικών και φιλικών επαφών, η κοινωνική απομόνωση αποτελεί μείζονα παράγοντα κινδύνου για την υγεία. Σε ένα άρθροτου Jim House, καθηγητή στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών του Πανεπιστημίου του Michigan που δημοσιεύθηκε σχεδόν 30 χρόνια πριν στο περιοδικό Science, σε μελέτες πληθυσμού και στοιχεία παρακολούθησης της θνησιμότητας για μια σειρά έξι ή περισσοτέρων ετών, επισημάνθηκετο συμπέρασμα ότι οι κοινωνικές σχέσειςή η σχετική έλλειψη αυτών, ανταγωνίζονται το κάπνισμα τσιγάρων και την παχυσαρκία στον βαθμό επικινδυνότητας στη συσχέτιση τους με ασθένεια ή και το θάνατο...

Η Ψυχοθεραπεία εξαρτάται από τον ασθενή και τον βαθμό ενεργής συμμετοχής του σε αυτήν. Βασικός όμως παράγοντας για κάθε Ψυχοθεραπεία είναι η αποτελεσματικότητα του Ψυχοθεραπευτή. Ανεξάρτητα από το είδος της Ψυχοθεραπείας (ψυχαναλυτική, γνωσιακή, συστημική) , η θεραπευτική αποτελεσματικότητα συνδέεται και εξαρτάται από την ποιότητα της σχέσης ασθενούς και θεραπευτή, αυτό που εμείς ονομάζουμε επίτευξη θεραπευτικής συμμαχίας. Οι προϋποθέσεις ύπαρξης της αποτελεσματικότητας αυτής έχουν πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ο βαθμός απόδοσης σε αυτά, κρίνει κατά μεγάλο βαθμό την επιτυχή διαδρομή της, εάν και εφόσον θεωρήσουμε ότι συμβαίνει σε ασθενή με σημαντική ενεργή εμπλοκή στην διαδικασία...

Σε κάθε περίπτωση που νοιώθουμε άγχος και στρες , κάνουμε πράγματα που θα μας ανακουφίσουν από αυτό. Μπορεί να είναι μια συζήτηση για ένα πρόβλημα που δεν είναι δικό μας, ή η κατανάλωση αλκοόλ ή πρόσκαιρη υπερφαγία και άλλα πολλά. Όλα αυτά είναι περιπτώσεις βιωματικής αποφυγής , η οποία στους περισσότερους συμβαίνει σχεδόν αυτόματα και άκριτα. Ως βιωματική αποφυγή ορίζουμε την συμπεριφορική απροθυμία να βιώσουμε δυσάρεστα εσωτερικά συναισθήματα και την ενεργητική προσπάθεια για την αλλαγή, την μείωση ή την εξάλειψή τους (Forsyth and Eifert 1996). Προφανώς κι αυτός ο μηχανισμός όπως περιγράφεται λειτουργεί, αλλιώς δεν θα το κάναμε. Λειτουργεί όμως πάντα; Και ποιες οι επιπτώσεις του εάν υπάρχουν;

Πέρα από την οργανική κούραση , η οποία με τον σημερινό τρόπο ζωής είναι περίπου αυτονόητη για τον καθένα, υπάρχει και μια άλλη μορφή κούρασης , πιο εξουθενωτική και δυσκολότερα αντιμετωπίσιμη. Είναι η συναισθηματική κούραση της οποίας οι επιδράσεις λειτουργούν συσσωρευτικά και με μεγαλύτερη σε εύρος χρονική διάρκεια. Είναι ακόμη δυσκολότερη από την σωματική κούραση γιατί η αντιμετώπισή της απαιτεί ισχυρότερα μέσα και για περισσότερο χρόνο.

Το σύνδρομο του σωσία ή αλλιώς Capgras, πήρε την ονομασία του από τον γάλλο ψυχίατρο Ζοζέφ Καπγκρά, ο οποίος έκανε την πρώτη διάγνωσή του το 1923. Το συγκεκριμένο σύνδρομο συγκαταλέγεται στα σύνδρομα παραληρητικής αναγνώρισης, και αναφέρεται στην πεποίθηση ενός ατόμου ότι ένα οικείο του πρόσωπο, σύζυγος, σύντροφος, συγγενής κτλ, έχει αντικατασταθεί από άλλο άτομο, έναν σωσία. Με άλλα λόγια ένας απατεώνας έχει πάρει την θέση του οικείου του προσώπου, έχει την ίδια εξωτερική εμφάνιση, αλλά έχει άλλη ταυτότητα. Σε μία περίπτωση έχει παρατηρηθεί το άτομο που νοσεί να μην αναγνωρίζει τον ίδιο του τον εαυτό στον καθρέφτη και να πιστεύει πως το είδωλο του είναι ένας ξένος. Ο ασθενής μιλούσε στον σωσία του, γευμάτιζε μαζί του κτλ, όμως άρχισε να ενοχλείται σιγά σιγά από την συνεχή παρουσία του στο μπάνιο, κάτι που τον έκανε να γίνεται επιθετικός. Με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή ο «ξένος» έφυγε… Το σύνδρομο του σωσία, οφείλεται σε εγκεφαλική βλάβη. Προκαλεί έντονο στρες τόσο στο ίδιο το άτομο, όσο και στους γύρω του, οι οποίοι καλούνται να διαχειριστούν την κατάσταση και τις αντιδράσεις του ασθενή σε καθημερινή βάση.

Κατσαούνη Μαρία-Ψυχολόγος Υγείας (MSc)