Όλοι γνωρίζουμε τις επιπτώσεις στην ψυχική υγεία ενός παιδιού όταν αυτό κακοποιηθεί από ενήλικο συγγενή ή άτομο του περιβάλλοντος. Ως ενήλικας και το ίδιο αργότερα θα εκδηλώσει ανάρμοστες συμπεριφορές που πολλές φορές αγγίζουν και την παραβατικότητα.

Αυτό που ίσως δεν ξέρουμε είναι ότι ο εκφοβισμός από συνομήλικους του (Bullying) έχει 5πλάσιες πιθανότητες να οδηγήσει το παιδί σε Διαταραχές Άγχους, και 2πλάσιες πιθανότητες να το οδηγήσει σε Κατάθλιψη.

Αυτό είναι το συμπέρασμα μιας μελέτης που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Lancet Ψυχολογία,

Ο φόβος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα το οποίο όλα τα παιδιά θα βιώσουν στη ζωή τους, άλλα σε μεγαλύτερο και άλλα σε μικρότερο βαθμό. Είναι μια φυσιολογική αντίδραση του παιδιού σε κάποια κατάσταση, γεγονός, αντικείμενο, ζώο ή άνθρωπο το οποίο εκλαμβάνει ως απειλή. Όταν μιλάμε για παιδικούς φόβους τι πρέπει να κάνουν οι γονείς και πως πρέπει να αντιδράσουν; Παρακάτω ακολουθούν κάποιες βασικές συμβουλές.

·Σεβόμαστε το συναίσθημα του. Με αυτό τον τρόπο το παιδί μας εμπιστεύεται. Δείχνουμε σεβασμό στο φόβο του όσο παράλογος κι αν μας φαίνεται. Δεν υποτιμάμε τον φόβο του , ούτε κατακρίνουμε το παιδί με κουβέντες όπως “Καλά, είναι δυνατόν να φοβάσαι κάτι τέτοιο;;”

·Δεν χαρακτηρίζουμε το παιδί π.χ. “Έλα, μην είσαι φοβητσιάρης!'

·Ακούμε! Ακούμε το παιδί όταν μας μιλάει για τους φόβους του. Το ρωτάμε “τι φοβάσαι πιο πολύ;” ή “τι σε φοβίζει πιο πολύ στο σκύλο; το μέγεθος του, το γαυγισμά του; φοβάσαι μήπως σε δαγκώσει; οι απότομες κινήσεις του; φοβάσαι μήπως πηδήξει πάνω σου για παιχνίδια;”

·Αποδεχόμαστε και κατανοούμε. Χρησιμοποιούμε εκφράσεις όπως “Καταλαβαίνω οτι φοβάσαι! Αυτός ο σκύλος γαβγίζει πολύ δυνατά!” Δεν μπαίνουμε απαραίτητα στην διαδικασία να το “γιατρέψουμε' αλλά να του δείξουμε οτι δεν είναι μόνο του, οτι του συμπαραστεκόμαστε στον φόβο του και κατανοούμε το πως αισθάνεται.

·Μιλάμε στο παιδί για τα δικά μας βιώματα. Με αυτό τον τρόπο αποδραματοποιούμε την κατάσταση. Το να μιλήσουμε στο παιδί για έναν δικό μας φόβο τον οποίο δεν τον έχει το παιδί, το κάνει να αισθάνεται πιο δυνατό και συνειδητοποιεί πως ο καθένας έχει του δικούς του φόβους, οι οποίοι στον άλλον μπορεί να φανούν μικροί...

Όλα τα παιδιά κάποια στιγμή θα εκδηλώσουν κάποια μορφή επιθετικότητας είτε λεκτική είτε εξωλεκτική. Για ποιους όμως λόγους φτάνει ένα παιδί να εκδηλώσει επιθετικές συμπεριφορές;

Πολλοί μελετητές της ανθρώπινης συμπεριφοράς υιοθετούν την άποψη ότι όπως στο ζωικό βασίλειο, έτσι και στον άνθρωπο, είναι στη φύση του να εκδηλώσει επιθετικότητα. Είναι ένα κληροδοτημένο ένστικτό του οποίου η εκτόνωση θα πρέπει να διοχετεύεται ώστε να μην υπάρχουν εσωτερικές εντάσεις. Επιπλέον, η επιθετική συμπεριφορά λειτουργεί ως μιμητικό πρότυπο, το οποίο να παιδιά βλέπουν στο περιβάλλον τους και το υιοθετούν. Ουσιαστικά μαθαίνουν να συμπεριφέρονται με αυτό τον τρόπο εφόσον βλέπουν ότι είναι αποδεκτό στον περίγυρο και στην οικογένεια....

Σε μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή, οι ερευνητές του Conduct Problems Prevention Research Group εξέτασαν εάν μία παρέμβαση θα μπορούσε να επηρεάσει την εξέλιξη 6χρονων παιδιών που βρίσκονταν σε κίνδυνο. Η μελέτη πρόσφατα δημοσιεύτηκε στο American Journal of Psychiatry και έδειξε ότι η πρώιμη παρέμβαση σε παιδικό πληθυσμό υψηλού κινδύνου, επηρεάζει την εξέλιξη τους, όταν αυτά φτάσουν στην ηλικία των 25+ ετών .

Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν χρόνιες δυσκολίες οι οποίες σχετίζονται με τη διαγωγή διατρέχουν κίνδυνο για κακή εξέλιξη στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή. Οι ερευνητές διενέργησαν ανίχνευση σε σχεδόν 9600 παιδιά του νηπιαγωγείου και ταυτοποίησαν 976 από αυτά με προβλήματα διαγωγής. Οι μαθητές προέρχονταν από 55 σχολεία, σε τέσσερις κοινότητες.....

Συχνά ακούω απο γονείς ότι τα παιδιά τους έχουν προβλήματα διαγωγής και δεν μπορούν να τα ελέγξουν, εννοώντας συχνά ως «προβλήματα διαγωγής» ότι δεν τρώνε κάποια φαγητά που οι ίδιοι θα θέλανε, ή ότι δεν πηγαίνουν τα παιδιά ακριβώς στην ώρα τους για ύπνο κλπ. Τα προβλήματα αυτά, είναι συνήθως προβλήματα προερχόμενα από την ελλειμματική ή την λανθασμένη επικοινωνία που ανέπτυξαν οι γονείς με το παιδί, δημιουργώντας του έτσι την νοοτροπία ότι ένα πράγμα μπορεί να γίνει με τρόπο Α ή περίπου με αυτόν και είναι το ίδιο.

Τα προβλήματα διαγωγής με τον επιστημονικό τουλάχιστον όρο είναι συνήθως πολύ σοβαρότερη συμπεριφορά που δυστυχώς πολλές φορές είναι και πρόδρομος μελλοντικής παραβατικής ή πολύ προβληματικής συμπεριφοράς....

Τα βιντεοπαιχνίδια έχουν πλέον αντικατασταθεί από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τα διαδικτυακά παιχνίδια τα οποία ο χρήστης παίζει online μόνος του ή συνδεδεμένος στο πλαίσιο μιας ομάδας. Σε οποιαδήποτε συσκευή και αν παίζονται (pc games, play station, online κτλ) οι επιπτώσεις ενός βίαιού παιχνιδιού είναι οι ίδιες. Ανησυχητικό είναι ο ολοένα αυξανόμενος αριθμός παιδιών και εφήβων που παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια, η αυξανόμενη διάρκεια ωρών που τα άτομα αυτά περνούν χρόνο μπροστά στον υπολογιστή παίζοντας και φυσικά τα κρούσματα διαδικτυακού εθισμού τα οποία παρατηρούνται. Επιπλέον, στις μέρες μας όλο και νεαρότερης ηλικίας παιδιά ασχολούνται με τα παιχνίδια αυτά.

Τα περισσότερα από αυτά τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αφορούν και εμπεριέχουν βίαιο υλικό σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Οι πρωταγωνιστές συνήθως είναι φανταστικά πρόσωπα, ιστορικά ή προσωποποιημένα πλάσματα. Το παιδί ή έφηβος καλείται να «νικήσει» τους εχθρούς ώστε να περάσει στο επόμενο επίπεδο, αναλαμβάνοντας τον ρόλο του ήρωα. Ο παίκτης χρησιμοποιεί βία για να αντιμετωπίσει τους εχθρούς του. Αυτή η βία συνήθως ταυτίζεται με το φόνο του αντιπάλου. Η βία σε αυτά τα παιχνίδια είναι κάτι αυτονόητο και θεμιτό στο πλαίσιο του παιχνιδιού, είναι ανώδυνη και αυτή η υπερπροβολή στην βία κάνει τον παίκτη αδιάφορο προς αυτή. Δεν του δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα. Εξ’άλλου αυτός είναι ο σκοπός του παιχνιδιού...

Οι μετακομίσεις μιας οικογένειας σε άλλη περιοχή, λόγω αλλαγής κατοικίας, αποτελούν παράγοντα αυξημένου κινδύνου για την ψυχική υγεία των παιδιών, ιδίως των εφήβων, σύμφωνα με μια νέα αμερικανική επιστημονική έρευνα.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον ψυχίατρο Τζέφρεϊ Μίλεγκαν του Ιατρικού Κέντρου του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ στην Καλιφόρνια ,ανέλυσαν ιατρικά αρχεία άνω του μισού εκατομμυρίου παιδιών ηλικίας έξι έως 17 ετών, διαπιστώνοντας ότι οι πιθανότητες ένα παιδί να προσφύγει σε γιατρό λόγω ψυχολογικών προβλημάτων είναι έως 20% μεγαλύτερη μετά από μία οικογενειακή μετακόμιση, κάτι που συμβαίνει συχνά σε περιπτώσεις που οι γονείς είναι στρατιωτικοί (συχνές μετακομίσεις).

Η ανάλυση έδειξε ότι το σοβαρότερο πρόβλημα...

Η εικόνα της κατάθλιψης στα παιδιά διαφέρει από αυτή των ενηλίκων. Τα συμπτώματα, ανάλογα με το ηλικιακό στάδιο εκδηλώνονται και με διαφορετικό τρόπο και συμπεριφορά.

Στην βρεφική ηλικία το μωρό εκδηλώνει σημάδια ατονίας, μειωμένη κινητικότητας και αισθητηριακή άρνηση. Το βρέφος δεν κοιτάει, δεν εξερευνεί τον χώρο, δεν μυρίζει, δεν ακούει, γενικά δεν δείχνει ενδιαφέρον προς το περιβάλλον. Κάνει επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες. Σε γενικές γραμμές διατηρεί μια στάση απόσυρσης, απάθειας και φτωχής επικοινωνίας με το περιβάλλον του αλλά και με τα άτομα γύρω του. Η αϋπνία και η ανορεξία είναι επίσης συμπτώματα καταθλιπτικής διάθεσης στα βρέφη. Ένα καταθλιπτικό επεισόδιο στα βρέφη, το οποίο προέρχεται από τον αποχωρισμό του από την μητέρα του, μπορεί να διαρκέσει λίγους μήνες εάν βρεθεί μητρικό υποκατάστατο μεταξύ του 3^ου και 5^ου μήνα. Εάν όχι η κατάσταση του βρέφους επιδεινώνεται και οδηγεί σε ψυχικό μαρασμό.

Το άγχος του αποχωρισμού εμφανίζεται κατά τον 7^ο μήνα της ζωής του παιδιού και θεωρείται μια φυσιολογική εξέλιξη και στάδιο στην ανάπτυξη του. Αφορά τον φόβο της απώλειας της προστασία και της φροντίδας του παιδιού από ένα κύριο πρόσωπο το οποίο συνήθως είναι η μητέρα. Η συγκεκριμένη κατάσταση χαρακτηρίζεται ως διαταραχή όταν οι αντιδράσεις του παιδιού είναι υπερβολικές και οι φόβοι του μη ρεαλιστικοί.

Κατά την βρεφική ηλικία το βρέφος εκδηλώνει έντονη ανάγκη να βρίσκεται κοντά στην μητέρα του και δυσφορία όταν την αποχωρίζεται. Έχει ανάγκη από άμεση σωματική επαφή αλλά και βλεμματική, αναζητά το χαμόγελο της μαμάς και την αγκαλιά όταν αισθάνεται άβολα. Την παρακολουθεί και την ακολουθεί όταν αυτή κινείται στον χώρο και επιδιώκει να υπάρχει συνεχή οπτική επαφή μαζί της. Αυτό αργότερα περνά στο ευρύτερο οικογενειακό πλαίσιο, όπου η μαμά σταματά να είναι το μοναδικό πρόσωπο προσκόλλησης και η συμπεριφορά αυτή μεταφέρεται και σε άλλα πρόσωπα της οικογένειας ή ακόμα και του κοινωνικού περιβάλλοντος με τα οποία το βρέφος έχει συνάψει κοντινές σχέσεις. Οι αντιδράσεις του βρέφους γίνονται ακόμα πιο έντονες όταν η μητέρα φεύγει από το χώρο. Σε αυτήν την περίπτωση το βρέφος προσπαθεί να την ακολουθήσει εάν αυτό είναι εφικτό, ενώ όταν αυτό δεν γίνεται τότε αντιδράει με κλάματα, θυμό, πετώντας παιχνίδια ή κλωτσώντας την πόρτα. Μετά από κάποιο διάστημα εγκαταλείπει την προσπάθεια του και γίνεται πιο έντονο το αίσθημα της απελπισίας.

Στην παιδική ηλικία, δηλαδή από τον δεύτερο χρόνος του παιδιού και μετά, το άγχος του αποχωρισμού πυροδοτείται κυρίως από γεγονότα που βιώνει το παιδί όπως κάποια μεγάλη αλλαγή, απώλεια ή θάνατος. Τα παιδιά εκδηλώνουν φοβίες όπως ότι κάτι κακό θα συμβεί στους γονείς ή στα ίδια, αποφεύγουν να μένουν μόνα του, έχουν άρνηση στο να κοιμηθούν εκτός σπιτιού, βλέπουν εφιάλτες κι έχουν άρνηση να πάνε στο σχολείο. Γενικά εκδηλώνουν μη ρεαλιστικές ανησυχίες, τις οποίες πολλές φορές σωματοποιούν με πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά κτλ. Σε περιπτώσεις οπου εμφανίζεται στο παιδί έντονο άγχος αποχωρισμού ο γονέας θα πρέπει να συμβουλευτεί έναν ψυχολόγο για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Κατσαούνη Μαρία- Ψυχολόγος Υγείας (MSc)